Zalecenia dotyczące wyznaczenia strefy brudnej i czystej w jednostkach ratowniczo-gaśniczych Państwowej Straży Pożarnej
Wprowadzenie
Zespół Komendanta Głównego Państwowej Strazy Pożarnej, powołanego Decyzją Nr 22 z dnia 11 marca 2022 r. przedłożył Komendantowi Głównemu PSP zalecenia dotyczące wyznaczania stref, które zostały przekazane do jednostek organizacyjnych PSP drogą służbową.
Zalecenia dotyczące wyznaczenia strefy brudnej i czystej w jednostkach ratowniczo-gaśniczych Państwowej Straży Pożarnej
Wstęp
Zgodnie z §11.2 Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 31 sierpnia 2021 roku w sprawie szczegółowych warunków bezpieczeństwa i higieny służby strażaków Państwowej Straży Pożarnej należy w obiektach przeznaczonych dla jednostek ratowniczo-gaśniczych Państwowej Straży Pożarnej wyznaczyć strefę czystą i brudną, stanowiącą układ pomieszczeń zapewniający umycie, dezynfekcję, pranie odzieży i czyszczenie wyposażenia, a następnie ponowne umundurowanie i wyposażenie strażaka.
Badania przeprowadzone na terenie całego świata pokazują, że zanieczyszczenia pożarowe „przenoszone” są do jednostek straży pożarnej. W badanych jednostkach stwierdzono wysokie stężenia czynników szkodliwych w tym rakotwórczych, takich jak wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA), fosforowe środki zmniejszające palność, polibromowane etery difenylowe, dioksyny, lotne i półlotne związki organiczne oraz wiele innych substancji oddziałujących szkodliwie na ludzki organizm. Najwięcej tych substancji przenosi się i uwalnia się z odzieży ochronnej strażaka oraz wyposażenia po ekspozycji na gazy pożarowe utrzymując się nawet do kilkudziesięciu godzin po zakończeniu działań.
Zgodnie z pismem Komendanta Głównego Państwowej Straży Pożarnej z dnia 30 marca 2021 roku, nr BK-III-0754/2-3/21 kierownicy jednostek organizacyjnych PSP zobowiązani zostali do dokonywania zmian organizacyjnych, modernizacyjnych i planowania budżetowego w celu spełnienia wymagań wprowadzanych od dnia 1 stycznia 2023 r. na mocy przytaczanych przepisów rozporządzenia.
Zasadniczymi celami wprowadzanych rozwiązań są:
- minimalizacja ekspozycji strażaków na szkodliwe produkty pożarowe;
- wydzielenie „strefy brudnej” oraz „strefy czystej” w celu ograniczenia rozprzestrzenienia się szkodliwych substancji popożarowych po powrocie z działań ratowniczo-gaśniczych;
- zapewnienie możliwości podejmowania działań przez strażaków wyposażonych w czyste środki ochrony indywidualnej (ŚOI) oraz sprzęt.
Jedyną możliwością ograniczenia rozprzestrzeniania się szkodliwych substancji jest wyznaczenie „strefy brudnej”, gdzie można ograniczyć skażenie cząstkami stałymi, gazami i parami przenoszonymi na ubraniu ochronnym i sprzęcie poprzez mycie, dezynfekcję, pranie odzieży i czyszczenie wyposażenia przed przejściem ratowników do „strefy czystej”. Czynności służące utrzymaniu higieny wykonywane na miejscu zdarzenia określa się ogólnym sformułowaniem czynności wstępnych, natomiast czynności wykonywane w jednostce (lub ewentualnie przez podmioty zewnętrzne), określa się ogólnym mianem czynności właściwych (przykładowo: czyszczenie wstępne oraz czyszczenie właściwe).
Część właściwa
Wyznaczenie „strefy czystej” i „strefy brudnej” w jednostce ratowniczo-gaśniczej PSP powinno zostać zrealizowane w drodze instrukcji wprowadzonej wewnętrznym aktem regulacyjnym kierownika jednostki organizacyjnej (zwanej dalej “instrukcją”). Instrukcja powinna określać sposoby funkcjonowania wspomnianych stref na terenie danej jednostki. Wyznaczenie stref uzależnione będzie od układu pomieszczeń oraz indywidualnych możliwości lokalowych. W przypadku, gdy niemożliwe jest oddzielenie strefy brudnej i czystej strefą przejściową, kierownik jednostki organizacyjnej wskazuje w instrukcji rozwiązania zastępcze, mające na celu zapewnienie optymalnego bezpieczeństwa strażaków i pracowników. Instrukcja powinna stanowić część regulaminu służby i pracy w danej jednostce organizacyjnej PSP.
Na terenie wszystkich jednostek PSP należy wyznaczyć pomieszczenie będące szatnią do przechowywania odzieży specjalnej (po jej wcześniejszym czyszczeniu właściwym) dla pracowników systemu zmianowego oraz systemu codziennego biorącego udział w ćwiczeniach oraz działaniach ratowniczo-gaśniczych. Niedopuszczalne jest przechowywanie używanych środków ochrony indywidualnej w pomieszczeniach biurowych. Dopuszcza się zlokalizowanie szatni brudnej systemu zmianowego oraz codziennego w przestrzeni garażowej JRG. Należy w takim przypadku pamiętać o przestrzeganiu obowiązku korzystania z wyciągów spalin.
Na terenie wszystkich jednostek ochotniczych straży pożarnych (OSP) również zaleca się wydzielenie pomieszczeń będących szatnią do przechowywania odzieży specjalnej po wcześniejszym jej czyszczeniu właściwym (praniu). W przypadku ograniczonych możliwości lokalowych alternatywne miejsce magazynowania środków ochrony indywidualnej może stanowić garaż pojazdów pożarniczych z zamontowanym, sprawnym wyciągiem spalin.
Podczas wyznaczania stref narażenia na wtórne skażenie w jednostkach należy wziąć pod uwagę i uwzględnić następujące kwestie:
- Podczas transportu zanieczyszczonych ŚOI oraz sprzętu należy zapobiegać zanieczyszczeniu kabiny załogi. Należy w miarę możliwości zapewnić oddzielny transport dużej ilości zanieczyszczonych ŚOI i sprzętu z miejsca zdarzenia. Kolejnym zalecanym rozwiązaniem jest transport wspomnianych przedmiotów poza kabiną załogi w zamykanych workach, zapobiegając tym samym skażeniu wtórnemu. W przypadku braku możliwości skorzystania z wyżej wymienionych sposobów dopuszcza się transport w zamykanych workach w kabinie załogi. Dopuszcza się transport w skrytkach bez worków jako ostateczność, co powoduje konieczność odpowiedniego czyszczenia skrytek po zakończeniu transportu. Zabronione jest przewożenie zanieczyszczonych ŚOI oraz sprzętu w kabinie załogi bez zabezpieczenia przed rozprzestrzenianiem się zanieczyszczeń. Pomimo stosowania się do powyższych zaleceń należy pamiętać o możliwości przedostania się zanieczyszczeń do kabiny pojazdu, którą należy regularnie poddawać czyszczeniu. Niezależnie od powyższego, zewnętrzne powierzchnie samochodu będą narażone na osiadanie na nich zanieczyszczeń, wobec tego muszą zostać poddane czyszczeniu po powrocie do jednostki;
- Zanieczyszczone ŚOI oraz sprzęt powinny być dostarczone do jednostki wyłącznie przez „strefę brudną”;
- Należy bezwzględnie przestrzegać zakazu wnoszenia używanych ŚOI oraz sprzętu do strefy czystej, niezależnie od stopnia zabrudzenia;
- W strefie brudnej lub przejściowej należy wyznaczyć obszar przeznaczony wyłącznie do czyszczenia lub dezynfekcji ŚOI i sprzętu;
- W strefie brudnej niedozwolone jest korzystanie z ogólnych funkcji higieniczno-sanitarnych (mycie rąk, twarzy itd.);
- Należy zastosować wyraźne i czytelne oznaczenia stref za pomocą plakatów/tablic umieszczonych na drzwiach oddzielających każdą ze stref, dodatkowo zalecane jest oznakowanie poziome podłogi wskazujące kierunek przemieszczania;
- Ustalony ciąg komunikacyjny powinien umożliwić bezpieczne oraz szybkie przemieszczanie się w przypadku zaalarmowania zastępów;
- Ilość czasu spędzanego w strefie brudnej należy ograniczyć do niezbędnego minimum;
- W instrukcji funkcjonowania stref należy jednoznacznie wskazać obszary, a także okoliczności, w których wymagane jest stosowanie dodatkowych środków ochrony indywidualnej (np. przygotowywanie wsadu zanieczyszczonych ubrań do pralnicy, które powinno odbywać się w ubraniu roboczym z długimi rękawami i nogawkami, z ochroną układu oddechowego w postaci filtrów lub filtropochłaniaczy oraz z zalecaną ochroną oczu);
- Kierownik jednostki organizacyjnej zobowiązany jest do przeprowadzenia szkolenia w zakresie ustalonego podziału oraz genezy wyznaczonych stref wraz z instrukcjami/rekomendacjami czyszczenia odzieży ochronnej i sprzętu.
Poniżej umieszczono opis poszczególnych stref wraz z ich funkcją oraz propozycje klasyfikacji pomieszczeń. Wybór pomieszczeń należących do poszczególnych stref może ulec zmianie w niektórych jednostkach z racji indywidualnych potrzeb oraz możliwości lokalowych. Podstawą klasyfikacji stref jest prawdopodobieństwo występowania w nich zanieczyszczeń z uwagi na sposób wykorzystania, a także praktyczna możliwość kontrolowania rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń.
Strefa brudna (czerwona)
Strefa brudna: W tej strefie dokonujemy właściwego czyszczenia sprzętu oraz jego magazynowania. Obejmuje ona przede wszystkim obszary lub pomieszczenia, w których zakłada się występowanie substancji szkodliwych w wyniku obecności zabrudzonych ŚOI oraz sprzętu. Jest to obszar, w którym mogą wystąpić szkodliwe substancje oraz ryzyko skażenia wtórnego dla ratownika. Opuszczając strefę brudną po powrocie ze zdarzenia niedopuszczalne jest bezpośrednie wejście do strefy czystej bez przejścia przez strefę przejściową, w której ratownik ma możliwość oczyszczenia się oraz zmiany ubioru. W przypadku braku wyznaczonej strefy przejściowej, sposoby postępowania w celu usunięcia zabrudzeń oraz kontroli rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń wskazuje kierownik jednostki organizacyjnej PSP we wdrażanej przez siebie instrukcji.
Opuszczając strefę brudną należy pamiętać o zapobieganiu możliwości wnoszenia zabrudzeń do strefy czystej na obuwiu. W strefie brudnej obowiązuje zakaz spożywania posiłków oraz napojów. W strefie brudnej dopuszcza się zorganizowanie pralni brudnej, jeśli wymagają tego możliwości lokalowe. Czas przebywania strażaków w strefie brudnej w czasie całej zmiany służbowej powinien być ograniczony do niezbędnego minimum.
Propozycje pomieszczeń dla strefy brudnej to wydzielony obszar:
- garaż pojazdów pożarniczych,
- miejsce czyszczenia pojazdów,
- magazyn używanego sprzętu,
- magazyn brudnych ŚOI,
- pralnia brudna oraz miejsca, w których dokonujemy właściwego czyszczenia sprzętu.
Strefa przejściowa (żółta)
Strefa przejściowa: Jest to wyznaczony obszar pomiędzy strefą brudną, a strefą czystą, gdzie strażacy i pracownicy mogą dokonać prania i czyszczenia ŚOI oraz sprzętu, a także umyć się. Ryzyko narażenia ratownika na szkodliwe substancje jest w znacznym stopniu zminimalizowane. W tej strefie zabronione jest poruszanie się w obuwiu brudnym. W strefie przejściowej dopuszcza się zorganizowanie pralni brudnej, jeśli występują możliwości ograniczenia zanieczyszczeń i ich rozprzestrzeniania.
Propozycje pomieszczeń dla strefy przejściowej to obszary wydzielone, takie jak:
- pralnia brudna,
- toalety,
- prysznice,
- szatnia ubrań specjalnych po wcześniejszym wypraniu,
- przebieralnia,
- miejsce konserwacji aparatów powietrznych butlowych (APB) po wcześniejszym czyszczeniu właściwym,
- punkt dezynfekcji sprzętu medycznego,
- magazyn środków czystości.
Strefa czysta (zielona)
Strefa czysta: jest to miejsce czyste na terenie jednostki ratowniczo-gaśniczej, w którym strażacy mogą prowadzić czynności służbowe, konsumować żywność lub wykonywać prace biurowe.
Na terenie „strefy czystej” obowiązuje kategoryczny zakaz poruszania się w ubraniu specjalnym, obuwiu specjalnym gumowym oraz skórzanym, a także zakaz wnoszenia innych ŚOI (hełmów, rękawic, kominiarek). Jeśli w tej strefie występują pomieszczenia, do których należy przetransportować ww. przedmioty (np. sprężarkownia), wówczas należy owe przedmioty poddać gruntownemu procesowi odpowiedniego czyszczenia (np. maszynowe mycie aparatów powietrznych butlowych). Ostatecznie dopuszcza się transport zanieczyszczonych ŚOI oraz sprzętu do docelowych pomieszczeń przy bezwzględnym nakazie zabezpieczenia tychże ŚOI oraz sprzętu przed możliwością rozprzestrzeniania zanieczyszczeń w trakcie transportu (przenoszenie w szczelnych workach lub pojemnikach).
W strefie czystej nie powinno występować narażenie na szkodliwe substancje.
Propozycje pomieszczeń dla strefy czystej to:
- biura,
- pomieszczenia socjalne,
- magazyn sprzętu medycznego,
- wejście dla pracowników,
- sale wykładowe,
- sale rekreacyjne,
- kuchnia,
- jadalnia,
- pokoje wypoczynku,
- siłownia,
- toalety poza strefą przejściową,
- prysznice poza strefą przejściową,
- pralnia czysta.
Odnośniki:
1 “Minimalizacja narażenia strażaków na toksyczne produkty pożarowe. Okresowy Raport Najlepszych Praktyk”. Stec i in., 2020, tłumaczenie Fundacja cfbt.pl i KSP NSZZ “Solidarność”
Więcej informacji:
Opracowanie nt. profilaktyki zdrowotnej
